جوان آنلاین: دکتر مسلم داوودی‌نژاد، روانشناس و متخصص و مدرس در حوزه خانواده در گفت‌و‌گو با «جوان» می‌گوید: مهریه باید نمادی از عشق و تعهد باشد و پرداخت آن زمانی معنا پیدا می‌کند که زوجین رابطه‌ای مبتنی بر احترام و علاقه داشته باشند، نه زمانی که تنش یا اختلاف به وجود آمده است. گفت‌و‌گو با وی در ادامه می‌آید.
چرا امروزه بسیاری از خانواده‌ها مهریه را به‌عنوان ضامن بقای زندگی مشترک می‌بینند و این دیدگاه تا چه حد با آموزه‌های دینی همخوانی دارد؟
ناامنی اقتصادی و آسان شدن طلاق در جامعه مدرن باعث شده است زنان به پشتوانه مالی پس از جدایی فکر کنند. این نگرش بیشتر ریشه در تجارب اجتماعی و تاریخی دارد و با ترس از مشکلات اقتصادی پس از طلاق تقویت شده است، در حالی که قرآن و سنت پیامبر (ص) مهریه را به عنوان هدیه‌ای از سر محبت و صداقت معرفی کرده‌اند، نه به عنوان وثیقه مالی یا ابزار فشار. قرآن در سوره نساء تأکید می‌کند که مهریه باید با طیب خاطر داده شود و پرداخت مهریه سنگین که مرد توان پرداخت ندارد، ظلم تلقی می‌شود، بنابراین مهریه به عنوان ضامن مالی برای حفظ زندگی با آموزه‌های دینی همخوانی ندارد و فلسفه اصلی آن، نه به عنوان ابزار فشار یا اهرم حفظ خانواده بلکه نشانه مهر و تعهد در آغاز زندگی مشترک است.
چگونه می‌توان فرهنگ‌سازی کرد تا خانواده‌ها مهریه را به جای بار مالی، به عنوان تعهد معنوی و مسئولیت اخلاقی ببینند؟
فرهنگ‌سازی در این حوزه بدون استفاده از رسانه‌های پرنفوذ ممکن نیست. رسانه‌ها در شکل‌دهی به سبک زندگی نقش تعیین‌کننده دارند، اگر همان‌طور که محتوای جذاب و سرگرم‌کننده می‌سازند، در قالب فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های پرمخاطب مفهوم واقعی مهریه را به‌عنوان نشانه محبت و تعهد جاسازی کنند، نگاه جامعه به‌تدریج اصلاح می‌شود. در کنار رسانه، مشاوران خانواده و روحانیون نیز مؤثرند، اما تا زمانی که خودشان در رفتار شخصی این الگو را رعایت نکنند، تأثیرشان محدود خواهد بود. یک ضعف جدی در کشور، آموزش‌های پیش از ازدواج است. محتوای این دوره‌ها عمدتاً به مسائل زیستی و زناشویی محدود شده است و درباره مهریه، نفقه، سبک زندگی، چشم‌وهم‌چشمی و مسئولیت‌های زوجین آموزشی ارائه نمی‌شود. اصلاح این بخش، اثر فرهنگی ماندگاری دارد. برای فرهنگ‌سازی واقعی باید آمار و واقعیت‌های اجتماعی نیز شفاف شود، مثلاً اینکه چند درصد مهریه‌های سنگین واقعاً پرداخت شده‌اند تا روشن شود سنگین‌کردن مهریه کارکردی ندارد و بیش از همه محصول چشم‌وهم‌چشمی است و نهایتاً، مهم‌ترین پیام فرهنگی این است که مهریه باید «تضمین عشق» باشد، نه «وثیقه تهدید» و اگر جامعه این مفهوم را بپذیرد، نقش مهریه از ابزار فشار به نشانه مسئولیت‌پذیری و مردانگی تبدیل می‌شود و بسیاری از تنش‌ها از بین می‌رود.
چرا سکه به معیار اصلی مهریه تبدیل شده است و چه جایگزین‌های فرهنگی، اجتماعی یا اخلاقی می‌توان پیشنهاد داد؟
سکه به معیار اصلی مهریه تبدیل شده، زیرا مالیت آن قابل اندازه‌گیری است و اختلافی بین نظر زن، مرد و دادگاه ایجاد نمی‌کند. علاوه بر این، تورم و عدم‌ثبات اقتصادی باعث شده است افراد به دنبال تضمینی برای حفظ ارزش مهریه باشند، همچنین نمایش اجتماعی و چشم‌وهم‌چشمی، انگیزه‌ای برای تعیین مهریه‌های سکه‌ای ایجاد کرده است. برای جایگزینی مهریه سکه می‌توان چند راهکار فرهنگی، اجتماعی و مالی پیشنهاد کرد از جمله اینکه با بیمه مهریه یا بیمه عمر تضمین مالی برای زن در صورت جدایی بدون فشار مستقیم بر مرد ایجاد کرد. در گام دوم پرداخت مهریه تنها در صورت توان مالی مرد باشد که می‌تواند فشار ناشی از مهریه‌های سنگین را کاهش دهد. در نهایت تمرکز بر ارزش تعهدی و اخلاقی مهریه باشد، به این معنی که بازگشت به معنای واقعی مهریه به عنوان نشانه محبت و مسئولیت باشد. این راهکار‌ها می‌توانند هم بار مالی غیرضروری را کاهش دهند و هم نگاه جامعه به مهریه را از وثیقه اقتصادی به تعهد اخلاقی و فرهنگی تغییر دهند.
چطور می‌توان دختران و خانواده‌ها را متقاعد کرد که مهریه تنها یک پشتوانه اقتصادی نیست و ارزش واقعی آن در تعهد و احترام متقابل است؟
امروزه یکی از چالش‌های فرهنگی در زمینه مهریه، نگرش خانواده‌ها و دختران به آن صرفاً به‌عنوان پشتوانه اقتصادی است. تجربه دادگاه‌ها نشان می‌دهد بسیاری از مهریه‌های سنگین حتی پس از سال‌ها پیگیری قابل وصول نیستند و این واقعیت باید به خانواده‌ها و زنان اطلاع داده شود تا ارزش واقعی مهریه و تأثیر اعداد غیرقابل پرداخت در زندگی مشترک روشن شود. مهریه باید نمادی از عشق و تعهد باشد و پرداخت آن زمانی معنا پیدا می‌کند که زوجین رابطه‌ای مبتنی بر احترام و علاقه داشته باشند، نه زمانی که تنش یا اختلاف به وجود آمده است، همچنین تعیین مهریه‌ای معقول و واقع‌بینانه که امکان پرداخت آن وجود دارد، ارزش بیشتری دارد از مهریه‌ای سنگین که هیچ‌گاه وصول نمی‌شود. یک مهریه متوسط و قابل پرداخت عملاً تضمین‌کننده امنیت و تعهد است، در حالی که یک مهریه کلان بدون ضمانت، عملاً بی‌اثر است. الگوگیری از تجربه‌های تاریخی و خانواده‌های موفق نیز نشان می‌دهد زندگی‌های پایدار و خوشبخت با مهریه‌های معقول و قابل پرداخت شکل گرفته‌اند، بنابراین پیام اصلی این است که مهریه باید نشانه تعهد، مسئولیت‌پذیری و احترام متقابل باشد، نه ابزار فشار یا نمایش اجتماعی، و فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌تواند بسیاری از تنش‌ها و سوءتفاهم‌ها در زندگی مشترک را کاهش دهد.
با توجه به تجربه‌های واقعی، چگونه می‌توان به خانواده‌ها نشان داد مهریه‌های منطقی و معقول می‌توانند همان نقش حمایت و امنیت اقتصادی را داشته باشند که مهریه‌های سنگین ادعا می‌کنند، بدون اینکه فشار و تنش مالی ایجاد شود؟
مهریه معقول که قابلیت پرداخت واقعی داشته باشد، ارزش عملی بیشتری دارد. اگر زوجین بدانند که بخشی از دارایی‌های آینده مرد به نام زن ثبت می‌شود و نفقه نیز رعایت می‌شود، فشار ناشی از مهریه سنگین به شدت کاهش می‌یابد. تجربه و آمار پرونده‌های خانوادگی نشان می‌دهد تعیین مهریه‌ای غیرواقعی نه تنها امنیت اقتصادی ایجاد نمی‌کند، بلکه تنش و اختلافات خانوادگی را تشدید می‌کند.
چه راهکار‌هایی وجود دارد مفهوم واقعی مهریه در اسلام و اهمیت آن به‌عنوان تعهد اخلاقی و احترام متقابل، جایگزین نگاه صرفاً مالی و سنگین در ذهن خانواده‌ها شود و در عمل نیز این تغییر نگرش اتفاق بیفتد؟
برای تغییر نگاه صرفاً مالی و سنگین به مهریه و نشان دادن اهمیت آن به‌عنوان تعهد اخلاقی و احترام متقابل، باید در وهله اول باور در ذهن خانواده‌ها و زوجین ایجاد شود که مهریه در اسلام نماد هدیه همراه با عشق و محبت است و نه صرفاً یک بار مالی یا اهرم فشار. مهریه زمانی معنا پیدا می‌کند که در بستر علاقه و احترام متقابل پرداخت شود. مبلغین و روحانیون می‌توانند با آموزش صحیح، فرهنگ ارزش واقعی مهریه را در جامعه تبیین کنند. ارگان‌ها و نهاد‌های آموزشی نیز می‌توانند برنامه‌هایی طراحی کنند که خانواده‌ها و زوجین از جنبه اخلاقی و عاطفی مهریه مطلع شوند و آن را به عنوان پیمانی اخلاقی و حمایتی ببینند. در نهایت با بهبود حمایت حقوقی و کاهش تأکید صرف بر جنبه مالی مهریه، نهاد‌های قانونی می‌توانند بستری فراهم کنند تا مهریه بیشتر جنبه تعهد و عشق پیدا کند، نه ابزار فشار یا تهدید.
